Repertuarowa sensacja - Alexandre Baldo i arie basowe A. Caldary.

 

Przy okazji swoich tekstów poświęconych nagraniom Symfonii Antona Brucknera, zrealizowanych „na żywo” przez Filharmoników Monachijskich (w kolejce czeka Czwarta), wspominam często o klasztorze Sankt Florian. W miejscu znanym z biografii kompozytora odbywają się koncerty poświęcone jego muzyce, o czym od czasu do czasu donoszę przy okazji omówień poszczególnych pozycji cyklu opublikowanego przez MPHIL. Będzie jeszcze o owej placówce mowa przy okazji omówienia podobnego projektu wytwórni Gramola, skądinąd także zasługującego na uwagę koneserów wielkiej symfoniki, ale tym razem z zabytkową świątynią związane jest inne przedsięwzięcie, co prawda na mniejszą skalę i cofające nas muzycznie czasie, lecz równie interesujące, zwłaszcza dla miłośników pięknych głosów i epoki baroku.

Przedstawiam płytę niemieckiej wytwórni Pan Classics, zawierającą wyjątki z dzieł wokalno-instrumentalnych Antonia Caldary (1670-1736). Można się na wstępie zdziwić, co łączy austriacki klasztor i włoskiego mistrza, jednego z najpłodniejszych i najważniejszych kompozytorów swojej epoki, mającego w dorobku kilkadziesiąt oper i podobnych do nich tzw. serenat? Piękne, przestronne wnętrza klasztoru nadają się wyśmienicie jako miejsce nagrania muzyki XVII i XVIII wieku, w wypadku niniejszego albumu również jako plan promocyjnych sesji zdjęciowych, zaś sam twórca pozostawał przez dekady na służbie u cesarza Karola VI Habsburga, w tym ostatnie dwadzieścia lat życia spędził na jego dworze w Wiedniu jako drugi kapelmistrz. Z tego okresu datuje się wiele dzieł wokalno-instrumentalnych, których manuskrypty przechowywane w Austriackiej Bibliotece Narodowej wzbudziły uwagę młodego śpiewaka, Alexandre'a Baldo. Miało to miejsce jesienią 2020 roku, przed zwycięstwami francuskiego artysty w prestiżowych i ważnych dla rozwoju jego kariery imprezach: Concorso Internazionale Musica Sacra w Rzymie, nagrody publiczności na Konkursie Händlowskim w Getyndze czy Konkursie H. I. F. Bibera w Sankt Florian. Warto dodać, że Alexandre Baldo czysto wokalne zainteresowanie odnalezionymi materiałami połączył z faktem wykonywania wielu z nich przez słynnego w owym czasie basa Christopha Prauna (1696-1771), wieloletniego członka cesarskiej Hofkapelle. Dodać do tego należy udział we współzałożonej przez siebie instrumentalnej formacji Ensemble Mozaïqe, powstałej na Uniwersytecie Mozarteum w Salzburgu i skupiającej młodych absolwentów czołowych międzynarodowych uczelni i instytutów specjalizujących się w wykonywaniu nieznanej i zapomnianej muzyki dawnej. Grupa towarzyszyła mu na wspomnianych konkursach i dzieliła laury zdobytych głównych nagród oraz wyróżnień, występuje również na prezentowanej płycie, dbając o stylowy akompaniament i dźwiękową podbudowę muzyki wokalnej, która jest nagrana po raz pierwszy, stanowiąc tym samym światową premierę fonograficzną.

Takie jest tło powstania płyty, której realizacja i wykonanie konsultowane były z niewątpliwym autorytetem w dziedzinie twórczości XVII i XVIII wieku, wykonywanej w swoim czasie w obecnej Austrii i zachowanej tam do naszej doby, skrzypkiem i dyrygentem Gunnarem Letzborem, znanym z wielu wysmakowanych albumów zrealizowanych głównie dla tej samej wytwórni Pan Classics. Gruntowne przygotowanie odkrytego materiału nutowego, również w postaci nowoczesnej edycji, staranna selekcja repertuaru, jego eleganckie i dopracowane wykonanie zgodnie z praktykami epoki, w której powstała, cechują omawiany projekt i czynią z niego bardzo interesującą pozycję dla wielbicieli muzyki dawnej, wokalnej zaś w szczególności. Można dzięki niemu poznać mało znane oblicze bogatej i zróżnicowanej gatunkowo twórczości weneckiego mistrza, spełniającego się zarówno w muzyce religijnej, jak i świeckiej, wokalnej, jak i instrumentalnej, łączącego w spójny i właściwy sobie sposób elementy stylu włoskiego, niemieckiego i austriackiego. Dodajmy, że w przypadku niniejszego albumu, noszącego tytuł Arie basowe nie chodzi wyłącznie o wyjątki z oper jako takich. Mamy tu do czynienia również z fragmentami dzieł nazwanymi we włoskim oryginale na różne sposoby i wykazującymi cechy tamtych: servizio di camera, dramma per musica, festa di camera, jak również dzieł o charakterze religijnym (azione sacra per musica).

We wszystkich pełnym blaskiem lśni Alexandre Baldo, określony jako bas-baryton. Początek nagrania obiecuje przeżycia wysokiej próby i stanowi jego udany oraz efektowny początek: pogodna i dynamiczna aria Marsa (Sù cedete al do dell'armi) przedstawia go jako charyzmatycznego i silnego boga, domagającego się respektu dla swojej pozycji. La contessa de' numi, z którego pochodzi, datuje się na rok 1723, zaś premiera odbyła się Pradze z okazji koronacji cesarza Karola VI na króla Czech. Następne dwa punkty programu zmieniają nastrój; dramatyczny w wyrazie recytatyw oraz skupiona, pełna wyrazu aria księcia Sebaste (Il Temiscole, 1736) ilustrują snucie planu dokonania zamachu na króla Xerxesa i niełatwą sytuację targanego wyrzutami sumienia spiskowca, dowodzą maestrii kompozytora w oddaniu ekstremalnych nastrojów za pomocą sugestywnych środków. Tonacja mollowa panuje niepodzielnie również w wyjątku z dzieła, którego główny bohater doskonale znany jest z genialnej uwertury Ludwiga van Beethovena, skomponowanej 90 lat później (Cajo Marzio Coriolano, 1717). Jest on adresatem zaangażowanego i pełnego ekspresji, zarówno w warstwie wokalnej, jak i instrumentalnej, pragnienia śmierci. Melancholijny i poruszający nastrój towarzyszy także w kolejnej pozycji albumu, w której Ostane zwierza się ze swych głębokich trosk z okazji ślubu swojej adoptowanej córki (Mitridate z 1729 r.). Choć arię Vedea modesto volto wykonuje wg libretta postać dojrzała wiekowo, nie słychać zbyt wielkiej sprzeczności między tym faktem a wykonaniem młodego śpiewaka, który bardzo wczuwa się w swoją partię, będącej pięknym i smutnym przykładem ilustracji bólu i cierpienia. Odpowiedni kontrast wprowadza żywy fragment z drugiego aktu „dramatu muzycznego” (dramma per musica) Scipione nelle Spagne (1722), będący wyszukaną poetycko, zaś wirtuozowską pod względem muzycznym pochwałą cnót i umiejętnego postępowania ludźmi bez użycia przemocy.

W tym momencie następuje czysto muzyczny przerywnik – dość długa, bo pięciominutowa introdukcja do Ifigenii na Aulidzie (1718), której tytuł jest znany melomanom z powodu identycznie nazwanej opery Christopha Willibalda Glucka, co dla mnie jest przyczynkiem do zatrzymania się i skierowania przez chwilę uwagi na Ensemble Mozaïque. Jest formacją o skromnej obsadzie, lista muzyków grających na skrzypcach, altówce, wiolonczeli, klawesynie, teorbanie i barokowej gitarze obejmuje zaledwie sześć nazwisk. Nie ukrywam, że chciałbym usłyszeć tę samą muzykę w wykonaniu zespołu większego liczebnie, nie kameralnego, lecz orkiestrowego, ale przecież i niewielkie instrumentarium wpisuje się przecież w realia epoki, w której opery czy inne formy sceniczne nie zawsze miały wystarczającego wsparcia pod względem liczebności instrumentalistów, choć akurat na braki finansowe dworska kapela cesarza Karola VI Habsburga nie mogła akurat narzekać. Ciekawe, że lista nie wymienia nikogo grającego na organach, słyszalnych nie tylko w drugim i ostatnim wyłącznie instrumentalnym punkcie programu krążka (Santa Ferma – sinfonia; 1717). Mimo skromnej obsady, formacja Ensemble Mozaïque zapewnia akompaniament stylowy, elegancki i funkcjonalny, pozostający co prawda swoistym tłem wyrazistego głosu Alexandre'a Baldo, ale tłem pięknym, z jednej strony subtelnym, z drugiej istotnym dla charakteru całości, zapadającym w pamięć i wywierającym bardzo dobre wrażenie,

Słynnemu antycznemu pogromcy Hannibala poświęcona jest inna kompozycja Caldary, Scipnione africano il maggiore, z roku 1735. Alexandre Baldo umiejętnie oddaje wahania i rozpacz udręczonej duszy jednego z bohaterów, rozważającego niemożność zatrzymania czasu i danej chwili. To najbardziej rozbudowana czasowo, trwająca prawie osiem minut aria, w której pełen ekspresji śpiew przeplata się z rozbudowanym akompaniamentem instrumentalnym, imitującym w jakimś stopniu fale i szum wody, co nawiązuje do literackiego podłoża owego dzieła. Następujący po nim punkt programu kieruje nas w stronę twórczości religijnej, do wystawionego w trakcie Wielkiego Tygodnia roku 1727 utworu poświęconemu Janowi Chrzcicielowi (Il Batista), opisanego w dynamicznej i wyrazistej arii faryzeusza Illela jako osobę „niebezpieczniejszą od bestii” i obdarzonego jej atrybutami. Z powstałej osiem lat ostatniej „azione sacra” kompozytora, Gesù presentato nel tempio, pomysłodawcy przedsięwzięcia wybrali dwa istotnie urywki: niedługi, lecz wyrazisty i ważny w warstwie tekstowej recytatyw Sapiena increata oraz długą i melancholijną arię Quando il tenero tuo labbro. Biblijny Józef rozważa „Wielką Tajemnicę Świata” i wybór Maryi na matkę Jezusa, przyjmując z pokorą i oddaniem rolę, jaką mu powierzono. Tekst, pełen metafor i kunsztownych językowych środków, jest równie subtelnie i wyraziście zilustrowany wzruszającą muzyką oraz natchnionym śpiewem solisty. Ostatnim, mocnym i radosnym akcentem, jest jednak typowa dla stylu Caldary brawurowa aria Furie implacabili, wyjątek z trzyaktowej opery Nitocri (1722), zamykająca program krążka w efektowny i wyrazisty sposób. Jest to w jakimś stopniu klamra spinająca początek i koniec albumu, rozpoczętego równie spektakularnie. Niby mała rzecz, a dowodzi gruntownego przemyślenia układu i kolejności poszczególnych pozycji, nadających całości określony wymiar estetyczny, emocjonalny i koncepcyjny. Spójny i przekonujący od pierwszej do ostatniej nuty.

Choć Antonio Caldara pozostaje raczej na uboczu moich muzycznych zainteresowań, to płytę wytwórni Pan Classics uważam za miłą i naprawdę wartościową repertuarową niespodziankę, niemającą słabych punktów. O wielu z nich wspomniałem wcześniej, w tym miejscu chciałbym jednak wyrazić uznanie dla głównego bohatera albumu. Alaxandre Baldo zachwycił mnie znakomitą dykcją, co jest przypadkiem niezmiernie rzadkim wśród współczesnych śpiewaków, słychać wyraźną wymowę słów i zdań, zarówno w recytatywach, jak i ariach. Cały zgromadzony materiał idealnie pasuje do technicznych i wyrazowych możliwości jego głosu. Brzmi mocno, dźwięcznie, śpiewnie, doskonale wie, czym jest legato, unika nadmiernej i nieestetycznej wibracji, ma wszelkie dane do oddania niuansów, a tych jest przecież sporo. Istotnym walorem prezentowanej płyty jest zwrócenie uwagi na obecność i rolę basu w barokowym repertuarze operowym i religijnym jednego z najznamienitszych twórców owej epoki. Znamy wiele recitali wokalnych kontratenorów, altów, tenorów, podczas gdy niski głos męski pozostawał niejako w cieniu, o czym świadczy dość skromna dyskografia podobnych przedsięwzięć. Aleaxander Baldo czuje się w zaprezentowanych kompozycjach jak ryba w wodzie, słychać swobodę, elegancję i blask w jego kreacjach, które zawsze pozostają na wysokim poziomie technicznym i interpretacyjnym. Jego śpiew zachwyca rozpiętością dynamiki, kontrolą nad oddechem, ale przede wszystkim ciekawą, „męską”, wyrazistą barwą. Łączy pięknie i spójnie wirtuozerię z jednej strony i właściwą ekspresję oraz refleksję z drugiej. Z pewnością jest to artysta o ogromnych możliwościach i zasługujący na baczną uwagę wytwórni płytowych, krytyki, a przede wszystkim publiczności. Jestem przekonany, że kolejne płyty i koncerty Alexandre'a Baldo staną się prawdziwymi wydarzeniami.

Prezentowane wydawnictwo zdecydowanie zasługuje na uwagę nie tylko z powodu wartościowego i nieznanego repertuaru, ale przede wszystkim wyrazistych i poruszających kreacji wokalnych francuskiego śpiewaka. Dodawszy do tego bardzo dobrą jakość dźwięku i ładną, staranną edycję albumu wytwórni Pan Classics z wieloma informacjami na temat repertuaru i wykonawców, tekstami wykonywanych kompozycji w wersji angielskiej i włoskiej, a także bardzo profesjonalnymi i przyjemnymi dla oka zdjęciami, otrzymujemy jeden z najciekawszych krążków poświęconych barokowej muzyce wokalnej wydanych w ubiegłym roku.

Płytomaniak

Antonio Caldara

Arie basowe

Wybór arii z dzieł: La contessa de'numi; Il Temistocle; Cajo Mario Coriolano; Mitridate; Scipione nelle Spagne; Scipione Africano il maggiore; Il Batista; Gesù presentato nel tempio; Nitocri; Ifigenia in Aulide – introdukcja; Santa Ferma - Sinfonia

Alexandre Baldo, bas-baryton • Ensemble Mozaïque

Pan Classics PC 10447 • w. 2023, n. 2022 • CD, 60'02” ●●●●●○

Nagranie w wersji fizycznego dysku audio zostało nadesłane do autora przez zagraniczny impresariat śpiewaka Alexandre'a Baldo. Polski przedstawiciel wytwórni Pan Classics nie przyczynił się w żaden sposób do uzyskania materiału do recenzji.