František Ignác Antonín Tůma - czeski mistrz odkrywany na nowo.

 

Dawno tu nie było nowości od południowych sąsiadów i, ogólnie biorąc, muzyki czeskiej, więc pora przystąpić do nadrabiania zaległości, których ubierało się całkiem sporo, nie tylko w barwach wytwórni Supraphon. Od niej jednakże zacznę omówienia ciekawych nagrań, jakimi obrodziły ostatnie miesiące – coś dla siebie znajdą w nich zarówno miłośnicy żelaznego repertuaru, wielkiej symfoniki, twórczości XX wieku, wspaniałej kameralistyki oraz muzyki dawnej. I właśnie tej ostatniej poświęcam niniejsze omówienie płyty nagranej i wydanej w ubiegłym roku i wpisującej się w wyjątkowo bogate jak na mały kraj nad Wełtawą kolejne odkrycia i światowe premiery fonograficzne. Wypełniony jest nimi w całości album zawierający wyjątki z bogatej, ciekawej i atrakcyjnej twórczości wokalno-instrumentalnej jednego z wielu wybitnych czeskich kompozytorów działających w znaczących muzycznych ośrodkach Europy, w tym przypadku Wiednia – Franciszka Ignacego Antoniego Tůmy (1704-1774), żyjącego na pograniczu dwóch wielkich epok w dziejach sztuki dźwięku. O uznaniu, jakim się cieszył za życia, świadczy fakt piastowania prestiżowych stanowisk na dworach austriackiej arystokracji w tym cesarzowej Elżbiety Krystyny, a także znaczenie jego muzyki kościelnej, którą znali i cenili autorzy młodszych pokoleń, a byli wśród nich np. Józef Haydn czy Wolfgang Amadeusz Mozart.

Temu niezwykle ważnemu rozdziałowi dorobku Franciszka I. A. Tůmy w dużej mierze poświęcona jest anonsowana płyta Supraphonu, zawierająca dwie kompozycje. Pierwszą z nich, wcześniejszą pod względem chronologicznym, bo datowaną na rok 1736, jest Missa Veni Pater pauperum, napisaną dla użytku jednego z wiedeńskich klasztorów zakonu benedyktynów. Dzieł tego gatunku stworzył dla tamtego co najmniej siedem. Odznaczają się uroczystym charakterem oraz dużą obsadą wykonawczą, również i ta, nagrana tutaj po raz pierwszy, z tytułem zaczerpniętym z drugiej strofy Sekwencji do Ducha Świętego. Rozczłonkowana na kilkanaście mniejszych odcinków zawartych w typowym pięcioczęściowym układzie porządku mszalnego, przeznaczona jest na cztery głosy wokalne, dwoje skrzypiec, liczną grupę basso continuo, wzbogaconych o pełne splendoru instrumenty blaszane (puzony, trąbki) oraz kotły. Skrajne odcinki każdej z części są imponującymi przykładami sztuki kontrapunktu oraz blasku użytego aparatu wykonawczego, którym Tůma posługuje się po mistrzowsku, przeplatając odcinki chóralne ensamblami na tle błyskotliwych partii instrumentalnych. Ustępy środkowe, przeznaczone zwykle dla solistów, wprowadzają kontrast wyrazowy – utrzymane zwykle w tonacji mollowej i wolniejszym tempie, pozwalają docenić piękno melodyki i głębię wyrazu, a także pomysłowość autora w zakresie akompaniamentu, opartego na wyrazistych i fascynujących solówkach, czasami tak oryginalnych, jak jeden lub dwa puzony kontrapunktujące partię wokalną.

Podobnymi zaletami cechuje się równie ciekawe i fascynujące, starsze o dziewięć lat Te Deum, napisane dla innego benedyktyńskiego klasztoru w austriackim Wilhering, zamawiającego u Czecha również inne utwory. Znacznie krótsze od ponad półgodzinnej Mszy, kantatowe dzieło po raz kolei dowodzi maestrii Franciszka I. A. Tůmy w zakresie muzyki sakralnej. Mamy tu ponownie i pełne splendoru partie chóralne, jak i piękne duety i solówki śpiewaków. Zapada w pamięć sam początek utworu, grany przez kotły, wprowadzające słuchacza w atmosferę dostojeństwa i splendoru, zgodnie z celem, jak przyświecał materiałowi literackiemu będącego jego podstawą. Obie religijne kompozycje rozdzielone są na płycie jedynym przykładem twórczości czysto instrumentalnej – jedenastominutową Symfonią C-dur, powstałą prawdopodobnie pod koniec życia autora, na co wskazują używana powszechnie w owym czasie czteroczęściowa forma, z drugą utrzymaną w wolnym tempie i trzecią, będącą stylizacją menueta. Mimo skromnych rozmiarów, jest pozycją ciekawą, przyjemną w odbiorze, atrakcyjną dla słuchacza za sprawą efektownej instrumentacji, obejmującej oprócz skrzypiec i grupy basso continuo także trąbki oraz kotły.

Nie ma co ukrywać, mamy do czynienia z kolejnym fascynującym repertuarowym odkryciem dokonanym przez Czechów, jak zwykle wykonujących znakomitą pracę nad przywracaniem do życia twórczości swoich dawnych mistrzów. Spore zasługi w tej dziedzinie ma dyrygent Roman Válek, prowadzący formację Czech Ensemble Baroque Orchestra & Choir. Ich produkcja jest bardzo starannie przygotowana, co przynosi doskonały efekt końcowy. Muzyka Franciszka Ignacego Antoniego Tůmy naprawdę może się podobać, reprezentuje to, co najlepsze ze swojej epoki. Oczywiście, mamy tu do czynienia z wykonaniem opartym na dogłębnej znajomości jej realiów i z użyciem historycznych praktyk wykonawczych. Materiał, zarejestrowany w odpowiednim do tego celu, czyli kościele pw. św. Michała we Znojmie, jest światową premierą fonograficzną, ale nie pierwszym przypadkiem zetknięcia się artystów z twórczością wybitnego kompozytora, albowiem dla tej samej wytwórni nagrali już krążek z podobnym repertuarem, zawierającym Requiem in c oraz Miserere in c, zaś dla francuskiej firmy Aparté zarejestrowali kilka motetów oraz Dixit dominus z udziałem samego Andreasa Scholla. Dla miłośników muzyki dawnej obie płyty z pewnością mogą stać się miłym i atrakcyjnym odkryciem, tym większym, że poziom gry i śpiewu czeskich artystów sytuuje się na bardzo wysokim poziomie. Soliści są dobrze dobrani, mają ładne głosy, dobrze ze sobą korespondujące i pozbawione wibracji, warstwa instrumentalna zaś, sięgająca od błyskotliwych tutti po intymne i liryczne akompaniamenty, wystawia jak najlepsze świadectwo posługującym się nimi wirtuozami, wśród których, co ciekawe można znaleźć również polskie nazwiska.

Ciekawy i warty przypomnienia repertuar, stylowe wykonanie, które nie ma słabych punktów, dobra jakość dźwięku i staranna edycja całości z wieloma informacjami na temat mało jeszcze znanego, ale powoli odkrywanego kompozytora sprawiają, że płytę Supraphonu należy ocenić zdecydowanie pozytywnie i zarekomendować ją miłośników muzycznych odkryć w najlepszym wydaniu. Można ją nabyć na stronie wydawcy w postaci tradycyjnej lub elektronicznej.

Paweł Chmielowski

František Ignác Antonín Tůma

Te Deum; Sinfonia ex C; Missa Veni Pater pauperum

Romana Kružíková, Pavla Radostová – sopran; Monika Jägerová – alt; Jakub Kubín – tenor; Jiří Miroslav Procházka – bas • Czech Ensemble Baroque Orchestra & Choir • Tereza Válková – przygotowanie chóru • Roman Válek, dyrygent

Supraphon SU 4315-2 • w. 2022, n. 2022 • CD, 54'11” ●●●●●○

Nagranie w postaci fizycznego dysku audio zostało nadesłane bezpośrednio prze wydawcę, wytwórnię Supraphon. Jej polski dystrybutor nie przyczynił się w żaden sposób ani do uzyskania materiału do recenzji, ani do opublikowania tejże na stronie.