Symfonika Victorii Borisovej-Ollas - zdecydowanie ciekawa i warta poznania.

 

Płyta szwedzkiej wytwórni BIS, która jest tematem mojej kolejnej recenzji, zawiera utwory symfoniczne rosyjsko-szwedzkiej kompozytorki, 52-letniej Victorii Borisovej-Ollas. Urodzona we Władywostoku w 1969 roku, zdobyła rozgłos i uznanie poematem symfonicznym Wings of the wind, który zdobył II nagrodę podczas konkursu Masterprize International Composition w Wielkiej Brytanii w 1998 roku. Poza tym dziełem znana jest szerszemu gronu z dwóch symfonii oraz opery The Ground Beneath Her Feet, do libretta Edwarda Kempa.

Album niniejszy zawiera pięć utworów Borisovej. Są nimi: Angelus (2008), The Kingdom of Silence (2003), Before the Mountains Were Born (2005), Creation of the Hymn na orkiestrę smyczkową (2013) oraz Open Ground (2006).

Pierwszy z nich, Angelus, to kompozycja o charakterze ilustracyjnym, quasi-filmowym. Otwiera ją sielankowy temat prezentowany przez smyczki, wprowadzający słuchacza w niemalże niebiańską atmosferę – w końcu tytuł odnosi się bezpośrednio do aniołów. Kolejny temat zostawia nas dalej w podobnym klimacie – to śpiewy i tryle ptaków, a towarzyszące im instrumenty tworzą iście rajską atmosferę – być może to właśnie wizja raju. Wspaniała podróż przez muzyczny Eden prowadzi nas w końcu do trzeciego odcinka kompozycji, który zdominowany jest przez instrumenty iście „kościelne” – organy i dzwony rurowe. Nastrój jest niejako podniosły, mamy wrażenie, że uczestniczymy w nabożeństwie, skupionym i pełnym śpiewów. Całość zamyka ciche echo dzwonów i dzwonków, zostawiające słuchacza pod wrażeniem końca celebracji mszy lub innego przeżycia duchowego. Tyle subiektywne odczucia. Sama autorka przedstawia utwór nieco inaczej, a mianowicie jako muzyczny obraz miasta Monachium, dla którego (z okazji 850-lecia miasta) skomponowała swój utwór. Śpiew ptaków i liczne odgłosy dzwonów mają naśladować miasto, w którym rozbrzmiewa wiele dzownów z kościelnych lub ratszowych wież, a śpiew ptaków słyszany jest latem na każdym kroku. To nie pierwszy Angelus w historii muzyki, jednakże w porównaniu do młodszego o 24 lata utworu Wojciecha Kilara pod tym samym tytułem, to kompozycja zupełnie odmienna.

The Kingdom of Silence z roku 2003 jest kompozycją bardziej medytacyjną, nastrojową niż wcześniejszy Angelus. Otwiera ją delikatna melodia dzwonków i czelesty, które (razem z innymi instrumentami sztabkowymi) wydają się być jednym z ulubionych instrumentów w twórczości kompozytorki; szczerze ten fakt cieszy, ponieważ instrumenty takie, jak dzwonki, czelesta czy dzwony rurowe nie są zbyt często eksponowane, a przecież ich brzmienie jest bardzo ciekawe. W przebiegu utworu napięcie stopniowo narasta, a tytułowa cisza jest zdominowana przez agresywny dialog instrumentów smyczkowych i dętych, tworzących aurę niepokoju, walki. Dzieło to kończy się nieco tajemniczym tematem dzwonków z początku, tym samym bardzo wyraźnie zarysowując budowę ABA. Kompozycja jest wizją autorki dotyczącą miejsca, do którego udajemy się wszyscy po zakończeniu ziemskiego żywota. To, wg Borisovej, taki jakby kraj, w którym spotykamy się wszyscy po śmierci.

Kolejna kompozycja, Before the Mountains Were Born (tym razem otwarta „tematem wichury” w instrumentach dętych), po raz kolejny sugeruje swoim tytułem, jakiej muzyki możemy się spodziewać. I rzeczywiście – mamy tu „naturalistyczną” aurę formowania się potęgi przyrody, jaką niewątpliwie są góry. Nastrój jest poważny, niemalże przytłaczający, stawiający nas, ludzi, w pozycji słabych istot, w zestawieniu z tak wielką siłą natury. W pewnym momencie żywioł jednak się uspokaja i daje nadzieję na poczucie bezpieczeństwa wśród tej potęgi. Ostatnie takty utowru to jednak – przekornie – powrót złowieszczej siły, która nie pozostawia złudzeń, co do swojej istoty i mocy. Natchnieniem dla skomponowania tej kompozycji były dla utorki słowa kilku wybranych utworów z biblijnej Księgi Psalmów.

Przedostatni utwór to 6-częściowy Creation of the Hymn. Skomponowany został początkowo na kwartet smyczkowy z okazji Festiwalu Muzyki Kameralnej w Toronto. Jak mówi sama autorka – „moją intencją było po prostu napisanie wirtuozowskiego utworu na kwaret smyczkowy, nic mniej, nic więcej”. W istocie, nawet po przerobieniu orkiestracji i dostosowaniu jej do składu orkiestry smyczkowej utwór ten jest kompilacją różnych tematów, które w wirtuozowski sposób przedstawiają kolejne instrumenty kwartetu, podparte harmonicznie resztą orkiestry.

Ostatni utwór wieńczący płytę to Open Ground z 2006 roku. Otwarta ziemia, jak dokładnie można by przetłumaczyć ten tytuł, kojarzyć się może z buchającym lawą kraterem wulkanu lub krajobrazem po trzęsieniu ziemi. Tak też jest zaiste – to zderzeniu dwóch światów, rzeczywistego i fantastycznego, dla którego inspiracją była powieść The Ground Beneath Her Feet Salmana Rushdie. To muzyczna ilustracja fikcyjnego, książkowego trzęsienia ziemi, które ma miejsce w Meksyku i w wyniku którego w niewyjaśnionych okolicznościach znika główny bohater książki, wokalista rockowy, Vina Apsara.

Twórczość Borisovej-Ollas, z którą możemy zapoznać się na niniejszym krążku, to muzyka bardzo ilustracyjna, zdecydowanie ciekawa i warta poznania. Autorka posiada dużą wyobraźnię muzyczną, a opisywane przez nią zjawiska można łatwo „poczuć” w jej kompozycjach. Góry wydają się powstawać na naszych oczach, śpiew ptaków jest wręcz namacalny, dzwony kościołów rozbrzmiewają bardzo naturalnie, jakby były tuż za naszym oknem. Muzyka rosyjsko-szwedzkiej autorki jest bardzo obrazowa i emocjonalna, czemu sprzyja dobre wykonanie, a takie też zdecydowanie znajdziemy na owej płycie. Królewska orkiestra ze stolicy Szwecji bardzo dobrze obrazuje kolejne tematy i „obrazowość” tej muzyki. Brzmienie jest klarowne, dynamika i agogika podkreślają to, co istotne; nie ma wrażenia przeładowania, ciężkości tam, gdzie byłoby to zbędne. Trio dyrygenckie Boreyko-Brabbins-Oramo też zasługuje na uznanie – utwory Borisovej-Ollas pod ich batutą wyszły zdecydowanie dobrze, a ich słuchanie to prawdziwa przyjemność. Szczerze polecam zapoznanie się z tym nagraniem, jak i w ogóle z twórczością tej kompozytorki.

Kuba Banaś

Victoria Borisova-Ollas
Angelus
Orchestral works
Royal Stockholm Philharmonic Orchestra • Andrey Boreyko, Martyn Brabbins, Sakari Oramo, dyrygenci
BIS-2288 • w. 2020, n. 2020 • (SACD), 82’08” ●●●●●○

Autor bloga dziękuje wytwórni BIS/portalowi Eclassical.com w osobach pana Roberta von Bahra i George’a Olvika za możliwość przesłuchania i uzyskania albumu w formie elektronicznej pod kątem recenzji.

Płytomaniak.blogspot would like to thank Mr. Robert von Bahr from BIS Records and Mr. George Olvik from Eclassical.com for the possibility of downloading the album as digital files and making this review possible.